:نظر به اينکه
١ -بروز يک دوره مشقت بار هرج و مرج و جنگ داخلى در جريان سقوط و اضمحلال رژيم ارتجاعى اسلامى يک احتمال واقعى است. با شدت گرفتن بحران اقتصادى و سياسى رژيم اسلامى، توجه جدى به اين مساله از اولويت ويژه اى برخوردار شده است .
٢ -تلاش براى جلوگيرى از وقوع اين سناريوى سياه يک جزء مهم خط مشى تاکتيکى حزب کمونيست کارگرى در مبارزه براى سرنگونى رژيم اسلامى است .
کميته مرکزى حزب کمونيست کارگرى ايران تصويب ميکند که :
١ -حزب کمونيست کارگرى بايد در تبليغات خويش هرچه بيشتر طبقه کارگر، توده مردم و افکار عمومى را با جوانب مختلف اين دورنما، فاکتورهاى دخيل در آن و ملزومات اجتناب از آن در سير سرنگونى رژيم اسلامى آشنا کند .
٢ -مبارزه اى هرچه همه جانبه تر و فشرده تر با افکار و آراء ارتجاعى و تعصبات سياسى و فرهنگى و همچنين، با دولت اسلامى و سازمانها و جريانات ارتجاعى و عقب مانده اعم از اسلامى، قوم پرست و ناسيوناليست، و فرقه هاى آوانتوريست و تروريست، که جامعه را به چنين پرتگاهى نزديک ميکنند بايد صورت بگيرد. حزب کمونيست کارگرى بايد علاوه بر نقد هميشگى خويش از دولت مرتجع اسلامى و جريانات ارتجاعى در اپوزيسيون، کمپين انتقادى جدى اى را نيز از اين زاويه عليه کليه آنها سازمان دهد .
٣ -دفتر سياسى حزب کمونيست کارگرى بايد تلاش کند تا آن دسته از نيروهاى اپوزيسيون که براى سرنگونى رژيم اسلامى تلاش ميکنند و با اصل اجتناب از سناريوى هرج و هرج و جنگ داخلى توافق دارند، علنا، و ترجيحا مشترکا، به مجموعه اى از موازين سياسى و عملى در مبارزه خود عليه رژيم اسلامى و به اصول اساسى اى در قبال وضعيت پس از سرنگونى رژيم متعهد شوند. کميته مرکزى حزب کمونيست کارگرى معتقد است که تنها جايگزين شدن رژيم اسلامى با اوضاعى مبتنى بر وسيع ترين حقوق و آزادى هاى سياسى و مدنى و بازترين فرجه براى دخالت آزادانه مردم در صحنه سياسى و لغو هر نوع تبعيض در قوانين، ميتواند از سقوط جامعه به ورطه هرج و مرج و جنگ داخلى و از هم گسيختگى شيرازه جامعه مدنى بطور کلى جلوگيرى کند .
٤ -کميته مرکزى، دفتر سياسى را موظف ميکند تا در اسرع وقت در سند جداگانه اى طرح اقدامات خويش براى اجراى اين مصوبه، و همچنين رئوس اصول سياسى اى را که تعهد به آن از نظر حزب کمونيست کارگرى ايران شرط ممانعت از وقوع سناريوى سياه در جريان سرنگونى رژيم مرتجع اسلامى است، در جزئيات تنظيم و تصويب کند و به اجرا بگذارد .
***
سناريوى سياه، سناريوى سفيد
بحثى پيرامون روند اوضاع سياسى در ايران
مقاله زير فشرده مباحث و نکات مطرح شده توسط نويسنده در سمينار وسيع اوضاع سياسى ايران است که با شرکت کليه اعضاى کميته مرکزى و جمعى از کادرهاى حزب در آوريل ٩٥ برگزار گرديد .
سناريوى سياه: صورت مساله
بحث سناريوى سياه از يک مشاهده اساسى شروع ميشود که در درجه اول مربوط به ايران نيست، بلکه مربوط به اين دوره اى است که در آن زندگى ميکنيم. اين روزها هربار تلويزيون را روشن ميکنيد، انسانهاى دربدرى را ميبينيد که تتمه جان و زندگى شان را بدوش گرفته اند و از فاجعه اى فرار کرده اند و سر فلان دوراهى به خبرنگار «سى.ان. ان» از مصيبتشان ميگويند و بعد تل اجساد انسانهاى بقتل رسيده يا انفجار توپها و خمپاره ها و شهرهاى ويران شده را نشان ميدهند که زمينه تصويرى خبر را ميسازند. نکته اينجاست که احساسى که بيننده اين تصاوير ميگيرد اينست که اين اتفاقى غير منتظره يا منحصر بفرد نيست. اين فجايع نتيجه رويدادى نيست که پايانى دارد، جنگى که خارج از قاعده رخ داده و قرار است ختم شود . آدم حس نميکند که اين قربانى، يک سوى دعواى خاصى بوده است يا سهمى در عاقبت دردناک خودش داشته است يا قرار است فردا در نجات خويش کارى بکند. آدم انگار شاهد يک «وضعيت دائمى» است، يک روش زندگى، استيصالى که گويا سناريوى مفروض زندگى انسانهاى بسيارى است که نه خودشان و نه بيننده قرار است کارى از دستش در قبال آن برآيد. انگار اين نه يک حادثه، بلکه يک منظره است. رواندا، سومالى، يوگسلاوى، افغانستان، چچنى و غيره و غيره. در همه اين موارد تصويرى که انسان ميگيرد، تصوير يک «وضعيت دائمى» است و نه کشمکش و مشقتى بهرحال گذرا در متن يک تحول اجتماعى .
اين تصاوير، ما بينندگان را به کارى وانميدارد. در درجه اول به اين خاطر که ظاهرا ميشود پشت خيلى چيزها پنهان شد. براى مثال پشت اين واقعيت که من و شماى بيننده زبان آن قربانى را بر صفحه تلويزيون نميفهميم. نميفهميم که دارد ميگويد کودکم را آن پشت دفن کرده ام و گريخته ام، يا فقط من مانده ام، يا خانه ام ويران شد. ما پشت اين واقعيت پنهان ميشويم که اين مصيبت احتمالا از نظر جغرافيايى چند هزار يا چند صد کيلومتر از ما دور است، يا اينکه اين تصوير مربوط به ديروز است و نه همين لحظه، شايد تا الان کسى بداد اين آدم رسيده است، شايد کمى آنسوتر به غذايى و سرپناه و نوازشى رسيده، شايد آن زخمى، يا آن بازمانده نيمه جان فلان کشتار جمعى، خود نيز اکنون جان داده و غم خرد کننده اش را با خود برده است. ميليونها نفر هر روز پشت چنين عواملى پنهان ميشوند تا از درد اين واقعيات فرار کنند. اين متاسفانه يک خصوصيت بشر امروزى است که مصيبتى که در زمانى ديگر و مکانى ديگر بر انسانى ديگر و بخصوص بقول مرسوم امروز بر انسانهايى با «فرهنگ» ديگر نازل شود به همان اندازه دردناک نيست که اگر اينجا و اکنون بر سر خود آدم بيايد. همين فاصله مکانى و زمانى و وجودى، اجازه ميدهد بتوانيد رويتان را برگردانيد، بگوئيد که طاقت ديدن اين تصاوير را نداريد و اعصابتان را خرد ميکند، تلويزيون را خاموش کنيد و سراغ کار خودتان برويد .
بحث سناريوى سياه طرح اين واقعيت است که براى من و شما و عده بيشمار ديگرى اين پنهان شدن و روى برگرداندن ميرود که غير ممکن شود. اين تصاوير ميتواند تصاوير خود ما و مردمى باشد که زبانشان را ميفهميم. اين بسادگى ميتواند داستان زندگى اين مردم هم باشد. اين ميتواند تصويرى از «وضعيت دائمى» در ايران باشد. اينجا ديگر همانقدر که حتى براى نزديک بين ترين آدمها هم راه گريزى از حس کردن دست اول و بلاواسطه مصيبت وجود ندارد، از احساس مسئوليت هم گريزى نيست. اگر در قبال رواندا يا يوگسلاوى دلمان را خوش ميکنيم که گويا کارى از دستمان بر نميايد، اينجا ديگر بايد يک فکرى کرد . تلويزيونى در کار نيست که خاموش کنيد .
ميان آنچه يک سناريوى سياه ناميده ايم با يک تلاطم انقلابى يک دنيا تفاوت هست. بحث سناريوى سياه صرفا بر سر وقوع درگيرى و کشمکش خونين نيست. تصوير ارتشى که روى مردم شليک ميکند و مردمى که فرياد ميزنند "توپ تانک مسلسل ديگر اثر ندارد" تصويرى از يک سناريوى سياه نيست. اين تصويرى از يک انقلاب است. در انقلاب مردمى هم خون ريخته ميشود. اما مشخصه سناريوى سياه عنصر استيصال در جامعه است. ناتوانى جامعه در درک اينکه اين وضعيت چرا پيش آمده، تا کى ادامه پيدا ميکند، چگونه ختم ميشود. انقلاب صحنه کشمکش است. کشمکشى، گاه بسيار خونين، که از نظر خود توده مردم براى بهبود اوضاع اجتماعى ضرورى شده است . هيچ سير تحول تاريخى بى مشقت پيش نرفته است. اما من سناريوى سياه را به وضعيتى اطلاق ميکنم که در آن صحبت نه بر سر تحول جامعه، بلکه بر سر تخريب چهارچوب مدنى جامعه برخلاف ميل و اراده مردم و در متن عجز و استيصال عمومى است .
اين اوضاع در ايران هم ميتواند رخ دهد. اينطور که اوضاع پيش ميرود بعيد نيست که روزى مردم جهان بر صفحه تلويزيون هايشان آوارگانى را ببينند که از شيراز و اصفهان و رشت و اراک گريخته اند و شيون ميکنند که فلان جماعت اسلامى، فلان گروهان از جبهه آريائيان اصيل، يا بهمان شاخه مجاهدين، شهر و خانه و مدرسه شان را روى سرشان خراب کرده اند و مردم را بخون کشيده اند. اين وضع ميتواند نه يک حادثه استثنائى، بلکه يک قاعده، يک روش زندگى، در ايران بشود، که بيست سال طول ميکشد. ميتواند درست مثل لبنان دهه قبل و افغانستان و يوگسلاوى امروز در ذهن يک نسل از مردم يک وضعيت ازلى و ابدى را بسازد. گوئى هرگز جز اين نبوده و نميتواند باشد .
برسميت شناختن اين خطر، يعنى احتمال واقعى وقوع اين سناريوى سياه در ايران، بنظر من يک شاخص جدى بودن نيروهاى سياسى و محک صلاحيت رهبران آنهاست. تا آنجا که بخود ما مربوط ميشود، اين بحثى بسيار حياتى است. همه ميدانند ما راجع به جامعه، طبقات، استثمار، انقلاب، آزادى، برابرى و غيره چه ميگوئيم. اما آيا اين را هم ميدانند که ما راجع به چنين دورنمايى چه ميگوئيم؟ نقطه عزيمت بحث من درباره سناريوى سياه اينست که ما شخصيت هاى يک تاريخ زنده ايم که ميتواند اين سير هولناک را بخود بپذيرد. ما بازيگران نمايشنامه اى نيستيم که در آن سخنان و حرکات مان از پيش نوشته شده و جلوى ما گذاشته شده باشد. کمونيستى که وظايف تاريخى و محک هاى تاريخى حرکت خويش را نشناسد بنظر من کمونيست درستى نيست. هيچ جاى مارکسيسم درباره "سناريوهاى سياه" و مقاطع از هم گسيختن شيرازه کلى جامعه و وظايف کمونيستها در چنان مقاطعى سخن گفته نشده و چه کنيد و چه نکنيدى معين نشده است. اين خود مائيم که بايد اين را تشخيص بدهيم. اينجا هم در تحليل نهايى بحث همچنان بر سر شرايط و ملزومات پيشروى جنبش کمونيستى طبقه کارگر است. سوالى که جلوى ما است اينست که آيا ميتوانيم مسئوليت خويش را در چنين اوضاعى بشناسيم و بر عهده بگيريم. اين مسئوليت ميتواند تلاش براى منتفى کردن اين دورنما باشد، يا در صورت وقوع، خاتمه دادن سريع به آن. حزب کمونيست کارگرى با طرح اين بحث دارد ميگويد که، بله، ما مقابله با چنين دورنمايى را بعنوان يک مسئوليت سياسى خويش برسميت ميشناسيم. ما داريم ميگوئيم، بله چنين احتمالى وجود دارد. اين بلايى نيست که فقط سر "يوگسلاوها" بيايد و "ايرانيان"، از آنجا که گويا هنر نزد آنان است و بس، ذاتا در مقابل آن واکسينه باشند. بحث بر سر کمونيسم و مسئوليت اجتماعى است. تنها کمونيسمى که بتواند در چنين مقاطعى به اين نوع مسائل پاسخگو باشد، ميتواند صلاحيت تاريخى خود را به ميليونها انسان اثبات کند و افق اجتماعى خويش، جامعه مطلوب خويش و معيارها و ارزشهاى خويش را به افق و ارزشهاى توده وسيع مردم کارگر و زحمتکش بدل کند. اگر فرض کنيم اين دورنما محتمل باشد و هشدار ما يک هشدار واقعى باشد، آنوقت آن حزب و جريانى که نسبت به آن بى تفاوت و غافل بماند، بيمصرف و نامربوط ميشود .
زمينه هاى وقوع سناريوى سياه
جريانات مختلف اپوزيسيون و از جمله خود ما سنتا تحول سياسى بعدى در ايران را انتقالى از يک دولت به دولت ديگرى ديده ايم. اگر کودتا، جنگ، قيام و غيره اى در اين تصوير رخ ميدهد در واقع تسمه نقاله و مجرايى براى انتقال از دولت قبلى به دولت بعدى است. بعبارت ديگر، اين دوره تحول، با همه جنگ و خونريزى اى که ميتواند در طول آن صورت بگيرد پاره خطى است که دو وضعيت متعارف را به هم وصل ميکند. در دو سوى اين ماجرا دو دولت و دو وضعيت اجتماعى نسبتا تعريف شده و نسبتا متعارف قرار ميگيرند. وقتى مردم از سرنگون کردن جمهورى اسلامى حرف ميزنند همين تصوير را دارند. جمهورى اسلامى برود و دولت ديگرى، رژيم ديگرى، جاى آن را بگيرد. همانطور که گفتم در اين بحث ما داريم اين احتمال را مطرح ميکنيم که سير اوضاع ميتواند به شيوه ديگرى هم پيش برود. اوضاع پس از سرنگونى جمهورى اسلامى ميتواند يک وضعيت بيشکل و در هم ريخته باشد. تجسم اين حالت با توجه به تصاويرى که ما از کشورهاى مختلف دستخوش هرج و مرج در چهارگوشه جهان ميگيريم دشوار نيست .
چرا امکان وقوع اين سناريوى سياه در ايران وجود دارد؟ مختصرا فاکتورهاى اصلى را مرور کنيم .
١ - در اين شک نيست که جمهورى اسلامى در بحران اقتصادى و سياسى عميق دست و پا ميزند. در انترناسيونال از اين بعنوان "بحران آخر" ياد کرديم، به اين اعتبار که حلقه بعدى در حيات جمهورى اسلامى، و بنظر من شروع عملى پروسه نابودى اش، نه يک تغيير ريل اقتصادى يا وصله پينه سياسى، بلکه يک دگرگونى سياسى تعيين کننده خواهد بود. رژيم در قامت کنونى اش امکان حل يا تخفيف جدى اين بحران را ندارد. اين تحول سياسى ميتواند سقوط رژيم باشد، يا تصفيه خونين در آن و يا تحولى که بهرحال ارکان کنونى رژيم را زير سوال ميبرد . پائين تر به حالتى که از نظر من محتمل تر است اشاره ميکنم. آنچه مسلم است يک دوران بحران سياسى عمق يابنده که سرنگونى و يا دگرگونى اساسى رژيم اسلامى يک مرحله اجتناب ناپذير آن است آغاز شده است .
٢ - جمهورى اسلامى رژيم سلطنت نيست که ذوب بشود. حتى در صورت سرنگونى رژيم چندين جريان مذهبى و فالانژ مسلح، بالنسبه قوى و کينه توز، تروريست و ضد جامعه از آن باقى ميمانند که در سطح کل منطقه موجوديت دارند و براى اعاده قدرت جريان اسلامى و يا يک حضور سياسى - نظامى در هر بخشى از کشور که زورشان برسد تلاش ميکنند. اگر به اين تصوير فالانژهاى اپوزيسيون، اعم از اسلامى و آريايى را اضافه کنيم، ماجراجويان سياسى و اوباش نظامى را اضافه کنيم که در شرايط بيشکلى قدرت از هر منفذى سبز ميشوند، ميتوانيم کثرت پرسوناژهاى چنين سناريويى را بهتر تجسم کنيم. تشکيل يک دولت بعدى در ايران منوط به از صحنه خارج کردن همه اين جماعات است .
٣ - با سقوط شوروى و پايان موازنه دوران جنگ سرد، بحران هاى سياسى و حکومتى بويژه در کشورهاى عقب مانده که در دوران قبل زير مجموعه اى از فشارها کنترل ميشد و سريع به فرجام ميرسيد، اکنون کشدار و پيچيده ميشود. مساله ايدئولوژى و فلسفه حکومت و همينطور مبانى سياسى و ساختار حکومت در بسيارى از کشورها به يک مساله مفتوح تبديل شده است و جريانات مختلف بر سر تعيين خصوصيات رژيم سياسى و ايدئولوژيکى در اين کشورها به نبرد آشکار با هم برخاسته اند . اين خلاء و بيشکلى ايدئولوژيکى و سياسى و نامعين بودن ساختار حکومت بورژوايى در ايران کاملا چشمگير است. نه سلطنت مشروطه، نه سيستم پارلمانى، نه استبداد سلطنتى و نه رژيم اسلامى هيچيک هرگز بعنوان اشکال حکومتى ريشه محکمى در ايران پيدا نکردند و به شکل پذيرفته شده دولت در کشور بدل نشدند. مساله مهم در هر بحران جدى سياسى در ايران نه فقط ترکيب دولت بعدى، بلکه نوع حکومت بعدى است. اين نه فقط موضوع جدال طبقاتى، بلکه محور جدال درونى خود بورژوازى در ايران است. با توجه به اوضاع جهانى و فقدان الگوها و اردوگاههاى هژمونيک بورژوايى در سطح جهانى، حتى يکسره شدن مساله فرم حکومتى براى خود بورژوازى ايران بدون کشمکشهاى حاد عملى نيست .
٤ - توافقات قديم بين المللى ميان قدرتهاى امپرياليستى و اردوگاههاى رقيب از ميان رفته و کل جهان به صحنه يک رقابت چند قطبى بر سر مناطق نفوذ تبديل شده است . جدال قدرتهاى جهانى و منطقه اى بر سر نفوذ در ايران جاى ترديد ندارد. يک رکن جنگ داخلى احتمالى در ايران اين رقابتها خواهد بود. همين رقابتهاست که در برخى کانونهاى بحران در جهان امروز، از جمله بوسنيا، موانع جدى بر سر حل يا تخفيف مساله ايجاد کرده است. براى مثال در اين ترديد نيست که با هر تشتت و هرج و مرجى که بيش از چند ماه بطول انجامد، غرب فکرى بحال وضعيت در خوزستان و کرانه شمالى خليج خواهد کرد . امکان حضور نظامى آمريکا و غرب، چه بطور مستقيم و چه زير چتر سازمان ملل، در بخشى از ايران در چنان شرايطى ابدا کم نيست. اگر سناريوى سياه در ايران آغاز بشود، حداقل به تعداد کشورهاى همسايه و قدرتهاى جهانى و منطقه اى امام و رئيس جمهور و خان و سردار و ژنرال پيدا خواهد شد که با دار و دسته مسلحش منافع اين محافل را دنبال ميکند .
با توجه به اين فاکتور ها و عوامل مشخص ديگر، بنظر من وقوع سناريوى سياه در ايران يک احتمال واقعى است .
رژيم اسلامى: استحاله؟
بايد همينجا بگويم که بنظر من دگرگونى در رژيم منتفى نيست. هنوز يک ورق ديگر در آستين اين رژيم هست. هنوز منطقا يک حالت ديگر وجود دارد براى اينکه دگرگونى رژيم از داخل صورت بگيرد و حتى افتادن يکپارچه قدرت بدست نيروهاى سياسى خارج حکومت را ممکن کند. صورت مساله «استحاله» چه براى غرب و چه براى بورژوازى استحاله طلب ايران در داخل و خارج کشور اول ايجاد يک جمهورى اسلامى غربى و بعد تحليل بردن و محو اسلاميت آن در يک روند اقتصادى و فرهنگى و يا حتى با يک اقدام سياسى - نظامى است. وجود يک جناح قوى طرفدار غرب در رژيم اسلامى مفروض گرفته ميشود، که فرض درستى است. معضل استحاله بنابراين اساسا به اين سوال تبديل ميشود که اين جناح غربى چگونه بايد جناحهاى ضد غربى را از ميدان بيرون کند بدون آنکه بى ثباتى ايجاد شود و فضايى براى دخالت و انقلاب مردم بوجود بيايد . پديده رفسنجانى در اين چهارچوب براى غرب و اپوزيسيون بورژوايى مطلوبيت و موضوعيت پيدا ميکرد. آن پروژه شکست خورد اما اکنون ميتواند با يک قالب و فورمت نظامى مجددا آزمايش بشود. صورت ظاهرى و گام اول اين تحول ميتواند اين باشد که خود خامنه اى، بعنوان باصطلاح ولى فقيه، اعلام شرايط اضطرارى کند (با توجيهاتى مثل وضعيت اقتصادى و مشکلات جناحها و ضرورت وحدت و "حفظ نظام" و غيره) و هياتى از نظاميان رژيم را سر کار بگذارد. ظاهر امر ميتواند اين باشد که اين نظاميان بنا به التماس و درخواست خود جناب ولى فقيه و عليرغم "اکراه" خودشان اين "وظيفه خطير" را پذيرفته اند که کابينه را تشکيل بدهند و "نظم و امنيت" را برقرار کنند و يک سلسله اقدامات را در غياب مجلس بفوريت باجرا در آورند. در همان حال به آخوندها توصيه و در واقع اخطار خواهد شد که قدرى کنار بکشند و به نصايح بزرگوارانه اکتفا کنند و به حکومت اضطرارى "برادران فداکار نظامى" فرصت بدهند کارش را بکند. بعبارت ديگر آخوند را با حفظ اموال مسروقه و تضمين امنيتش به پشت صحنه روانه مى کنند و نظاميان و بوروکراتها را زير چتر حمايت ولى فقيه به جلوى صحنه مياورند. حکومت اسلامى ميماند، چهره مذهبى کشور و فشار مذهبى روى مردم باقى ميماند. آخوندها با دزدى هايشان و بدون ترس از انتقام مردم بتدريج عقب ميکشند و نظامى هاى مسلمان و نماز خوان زمام امور رژيم اسلامى را بدست ميگيرند . چيزى شبيه پاکستان سابق با يک ولى فقيه براى محکم کارى. اين ميتواند بعنوان شروع يک پروسه استحاله عمل کند، به اين دليل که بجاى نهاد بى در و پيکر و غير قابل مهار و شير توشير "روحانيت" که زمين حاصلخيزى براى جدال جناحها است، ارتش ميايد که قابل شکل دادن است. اين مدل ميتواند با تصفيه و کودتا از درون به هر چيزى، از جمله به يک رژيم خالصا آمريکايى، تبديل شود. اين مدلى است که بخصوص غرب در کار کردن با آن استاد است و مکانيسم هاى آن را ميشناسد. چراغ سبزى که رفسنجانى نميتواند بى درد سر به غرب بدهد، فلان ژنرال سپاه يا ارتشى مسلمان به سادگى ميتواند بدهد. خود قلمرو سازماندهى نظامى و تسليحات و تجهيزات نظامى چنين حکومتى را از نزديک و بدور از ذره بين جناحهاى مزاحم در تماس روزمره با دول و بنيادهاى غربى قرار ميدهد. وقتى قدرت به اين شيوه به سمت ارتش و سپاه سوق داده شد، شکل گيرى مراحل بعدى استحاله رژيم از طريق دستکارى و تعويض و تغيير شخصيت هاى جلوى صحنه و کل کارآکتر اين نيرو عملى تر خواهد بود. رژيم نظامى اسلامى هم روز خودش احتمالا با يک کودتاى مهار شده به رژيم غير اسلامى تبديل ميشود و حلقه موجوديت رژيم اسلامى بسته ميشود. اين پروسه، بنظر من منطقا براى بورژوازى مقدور است و علائمى هم دال بر در جريان بودن آن وجود دارد . کاملا قابل تصور است که با بالا گرفتن اعتراضات مردمى رژيم به برقرارى نوعى حکومت نظامى و اعلام اوضاع اضطرارى دست بزند. اما اين حکومت نظامى تنها براى ارعاب مردم نخواهد بود، بلکه همچنين معادلات جديدى را نيز ميان خود جناحهاى هيات حاکمه برقرار ميکند. و اين همانطور که گفتم نقطه شروع پروسه تحول در رژيم است. تا آنجا که به جناحهاى مختلف مربوط ميشود به گمان من هيچيک فورا و مستقيما در برابر برقرارى حکومت نظاميان اسلامى مقاومت نخواهند کرد، چرا که کل اين پديده بعنوان ضامن "حفظ نظام" و تنها راه چاره ظاهر ميشود. اما کشمکش جناحها در اين قالب جديد نيز ادامه پيدا ميکند .
اين تصور که خصلت آشکارا سرکوبگر رژيم نظامى اسلاميون با اعتراض اپوزيسيون بورژوايى اعم از جمهورى خواه و سلطنت طلب مواجه خواهد شد تصورى خام است. بورژوازى ايران در طول تاريخ پر افتخارش در قرن بيستم تابحال هرچه جلويش گذاشته اند را مزه کرده و بنظر من سواى غرولندى اينجا و آنجا در مجموع به روايت نظامى پديده رفسنجانى هم فرصت خواهد داد و تلاش خواهد کرد با آن کنار بيايد .
واضح است که از نظر مبارزه مردم براى بزير کشيدن رژيم و از نقطه نظر نفس اوضاع سياسى در جامعه چنين روندى بسيار منفى و نامطلوب است. آلترناتيو پاکستانى و ارتشى جمهورى اسلامى، رژيم سرکوب و اعدام بازهم گسترده تر و تحميل شديدتر فقر و فاقه خواهد بود. تلاش براى درهم شکستن چنين حرکتى يک وظيفه جنبش کمونيسم کارگرى و همه نيروهايى است که براى سرنگونى رژيم اسلامى و برقرارى آزادى هاى سياسى مبارزه ميکنند. بهر رو اين مبحثى است که بايد جداگانه به آن پرداخت .
نگاهى به جريانات اپوزيسيون: ملاک ها
در طرح محدود بحث سناريوى سياه در انترناسيونال از اين صحبت کرده بودم که بعضى نيروهاى اجتماعى خصلتا به سناريوى سياه تعلق دارند و بعضى در وقوع سناريوى سفيد ذينفعند. براى آنکه بتوانيم دسته بندى اى از اين نيروها بدست بدهيم بايد اين را روشن کنيم که کلا خود سناريوى سياه ميتواند حاصل چه پروسه اى باشد و چه عواملى وقوع آن را تسهيل ميکند . بنظر من مهم ترين فاکتور نحوه اضمحلال جمهورى اسلامى و آوار سياسى اى است که از آن بجا ميماند. ماحصل تخريب جمهورى اسلامى، بوجود آمدن يک صفحه سياسى خالى براى برقرارى يک دولت جانشين نيست. بلکه پيدايش طيفى از دستجات و جريانات مسلح اسلامى است که در صحنه ميمانند و براى حفظ قدرت خويش، چه بطور سراسرى و چه در شکل تقسيم کشور به مناطق تحت تصرف دستجات مختلف، وارد جنگ با يکديگر ميشوند و از آن مهمتر جلوى جنبش مردم قد علم ميکنند. هر جريان و آلترناتيوى که بخواهد با سقوط جمهورى اسلامى بعنوان دولت ايران عمل کند، بايد بتواند اينها را از ميدان بدر کند. منحل کند. دستجات مسلح و خانخانى نظامى صرفا به اين احزاب اسلامى منحصر نخواهد ماند. اگر اين فضا بوجود بيايد و نسبتا بطول بيانجامد، آنوقت طيف وسيعى از باندها و فرقه هاى سياسى، جريانات قومى و اوباش نظامى به صحنه ميريزند. چه نيرو يا نيروهايى ميتوانند اين بساط را برچينند و اين جماعات را از ميدان بدر کنند؟ وقتى از خيالى بودن دولت مجاهدينى صحبت کردم به اين اشاره داشتم که مجاهد بنا به ماهيت سياسى و اجتماعى خويش نه فقط توان ايفاى چنين نقشى را ندارد، بلکه خود يکى از پرسوناژهاى سناريوى سياه است، يکى از فرقه ها و جماعاتى است که در اين گريز از مدنيت سهم خواهد داشت. شاخص کليدى، پايگاه و سيماى اجتماعى - تاريخى هر جريان است. جواب جنبش اسلامى مسلح شده اى که در مقياس منطقه اى عمل ميکند و بخش وسيعى از امکانات مادى و تسليحاتى رژيم اسلامى را به ارث برده و از هيچ خشونت و جنايتى هم ابا ندارد را فقط جنبشها و جرياناتى ميتوانند بدهند که بتوانند بخش وسيعى از خود جامعه را عليه اينها به ميدان بکشند. گانگسترهاى سياسى و نظامى اى که در آن شرايط مثل مور و ملخ بر سر مردم ميريزند را تنها چنين جنبشهايى ميتوانند سرجاى خود بنشانند و از صحنه جارو کنند . اين کار فرقه هاى شبه مذهبى متشکل از محصلين ميانه سالى که تازه دارند تنگناهاى جنسى شان را حل و فصل ميکنند نيست. اينها خودشان از آن همان جنس اند. مجاهد و محتشمى اگر به حال خود رها شوند ميتوانند سالها در دو تپه مقابل سنگر بگيرند و خمپاره و کاتيوشا به سر و کله هم بزنند و مردم را در اين ميان خانه خراب کنند، بدون اينکه زورشان بهم برسد. زيرا دو باند مسلح اند که حتى عليرغم انزوايشان از مردم تا وقتى از اين و آن پول و اسلحه ميگيرند و جيره اين و آن را ميدهند از نظر نظامى وجود خواهند داشت. حل مساله اما در حوزه عمل نيروهايى است که بنيادهاى اجتماعى طبقاتى و تعريف شده اى دارند و منافع ديرپاترى را در تاريخ معاصر جامعه نمايندگى ميکنند . کمونيسم، بعنوان يک جنبش اجتماعى کارگرى که ميتواند نيروى اين طبقه را به ميدان بکشد، بعنوان جنبشى که تاريخا آزادى خواهى و برابرى طلبى در جامعه را نمايندگى کرده است، بعنوان جنبشى که پرچم مدرنيسم و انساندوستى را در دست دارد و مردم آن را بعنوان يک جنبش و يک افق اجتماعى متمايز با پيشينه طولانى در مقياس بين المللى مى شناسند، ميتواند به چنين اوضاعى فائق بيايد. کمونيسم ميتواند چنين جرياناتى را منزوى کند، بکوبد و بزور مردم از صحنه بيرون کند. کمونيسم ميتواند اين پاشيدگى و هرج و مرج را خاتمه بدهد .
اما اين تنها کمونيستها، يا نيروهاى پيشرو جامعه و احزاب معطوف به طبقات فرودست نيستند که بالقوه اين توان را دارند، بخشهايى از خود بورژوازى ايران هم هستند که از وقوع يک سناريوى سياه نفع نميبرند و اين ظرفيت را دارند که نيرويى در جهت ختم آن باشند. صحبت بر سر رابطه هر جريان با نفس وجود يا تعليق مدنيت و سوخت و ساز اجتماعى است. مبارزه کارگر و بورژوا در متن يک جامعه مدنى صورت ميگيرد. اين مبارزه اى بر سر تعيين خصوصيات اقتصادى و سياسى و فرهنگى جامعه انسانى است. واضح است که بخشهايى از بورژوازى در تحليل نهايى ترجيح ميدهند دنيا را نابود کنند اما آن را تحويل کارگر ندهند. اما معضل امروزى در افغانستان و يوگسلاوى و در سناريوى سياه فرضى در ايران اين نيست. در مورد ايران خطر اصلى از ناحيه جريانات حاشيه اى و متفرقه اى است که طبقات اجتماعى اصلى در اقتصاد سياسى ايران را نمايندگى نميکنند. بنظر من بسترهاى اصلى هر سه سنت سياسى اصلى غير مذهبى بورژوازى ايران در قرن اخير منطقا به سناريوى سياه تعلق ندارند. اما با توجه به تشتت عميقى که دچارش هستند و بى افقى و بى مايگى رهبرانشان بويژه در اين دوره خاص و با بى توجهى شان به رويدادهاى مهمى که جلوى چشمشان در جريان است، در يک چنين اوضاعى ميتوانند به هر گردابى بيفتند .
رفرميسم :
ناسيونال رفرميسم که در دوره اى حزب توده مرکزش بود و طيف فدايى - راه کارگر در دوره انقلاب ٥٧ جناح چپ آن را تشکيل ميداد، بويژه با سقوط اردوگاه شوروى به تجزيه و تشتت کشيده شد. براى خود حزب توده هنوز ضد آمريکايى گرى معنى زندگى است و آخوند ضد آمريکايى حماسى ترين شخصيت دنياى سياست است. از اينها بعيد نيست، دقيقا با همين ذهنيت، در صورت بروز جنگ داخلى در ايران باز خودشان را کنار جريانات اسلامى پيدا کنند .
سرنوشت جناح چپ سابق اين حرکت چندان دلگرم کننده تر نيست. طيف فدايى - راه کارگر منهاى انشعابات بسيار کوچکى بسيار به راست چرخيده اند. يک عده رسما ناسيوناليست و عظمت طلب شده اند. امثال آقاى کشتگر که قبلا مارکسيسم را تئورى تحول در "کاشت و داشت و برداشت " زير چتر اردوگاه پنداشته بودند، امروز در نقد اين مارکسيسم به اصالت ايران و ايرانيت پى برده و نگران دخالت اجنبى در سرنوشت کشورشان شده اند. يا امثال آقاى اميرخسروى با احساس خلاصى از تحميلات اردوگاه شوروى يکسره به تاريخ اجتماعى قرن بيستم پشت کرده و ميخواهند چکامه شان را از انقلاب مشروطيت يک قرن قبل ميهن خويش برگيرند، که البته روز خودش محصولات خود را در شکلى که ميتوانست ببار آورد و ديديم . آقاى نگهدار به سهم خود دربدر دنبال سلطنت طلب مناسب براى اتحاد است. در سوى ديگر، طيف راه کارگر و محافل پيرامونى همچنان منگ "پيروزى دموکراسى" است. در حالى که بورژوازى خود مدتهاست از هاى و هوى "پيروزى دموکراسى" دست کشيده و محاصره اش را ختم کرده و رفته فکرى بحال بدبختى هاى خودش بکند، اينها هنوز سر از لانه خود درنياوره اند و همچنان در فضاى سال ٨٩ غرق مشاعره در مدح دموکراسى هستند. بهرحال بنظر من اين طيفى است که ماهيتا در سناريوى سفيد ذينفع است. از نظر اجتماعى و اقتصادى اينها سنتا نماينده رشد صنعتى و ايجاد کارخانه و تعديل ثروت بوده اند. جناح سازنده و چپ بورژوازى ايران. اما اينکه آيا واقعا حساسيت اوضاع را درک ميکنند و چشمانشان را به نيازهاى اين دوره باز ميکنند يا خير امر ديگرى است. عليرغم اينکه اين يا آن گروه کوچک و يا محفل منشعب در اين طيف ممکن است حرکات غير عقلايى اى بکند، در کل فکر ميکنم اينها در بدترين حالت حداکثر در حاشيه وقايع قرار ميگيرند. اگر عنصر فعالى در جلوگيرى از سناريوى سياه در ايران نباشند، عامل و تشديد کننده آن هم نخواهند بود .
"ليبرال ها ":
طيف ناسيونال ليبرال هم مشکلات خودش را دارد. سنتا جبهه ملى بستر رسمى اين خط بوده است. کلمه «ليبرال» در توصيف اين جريان عميقا گمراه کننده است. ليبراليسم بعنوان يک مکتب سياسى در ايران هرگز بطور جدى نمايندگى نشده و هنوز هم نميشود. اين جماعات هيچ رگه خاصى از ليبراليسم از خود نشان نداده اند. نه هيچ وقت مدافع پر و پا قرص حقوق فردى و مدنى بورژوايى بوده اند، نه بر جامعه غير مذهبى پافشارى کرده اند و نه در کل طول تاريخ شان با آخوند و مذهب در افتاده اند. هر وقت هم حس کرده اند جست و خيز سياسى شان شالوده سيستم را به خطر مياندازد و يا چپ دارد نيرو ميگيرد، فورا زير شنل سلطنت يا عباى مذهب سنگر گرفته اند. آنچه با ليبراليسم اشتباه شده است، جمهورى خواهى و يا بعضا مشروطه طلبى اينهاست. در يک کلمه ضد شاهى بودن شان. اينها در واقع جمهورى خواهان مکلا هستند و نه ليبرال. و باز بايد تاکيد کرد: مکلا و نه لائيک و سکولار. هنوز هم سياست بدون تبرک شدن توسط آخوند از گلوى اينها پائين نميرود. آخرين نمونه را آقاى بيژن حکمت در کيهان لندن بدست داده است. بعد از منبر طولانى در مورد آنچه به زعم ايشان "عاقل شدن" چپ است، و بعد از اظهار خوشنودى از تاکيد خود ما بر خواست يک دولت مدرن و سکولار، بخش آخر مقاله خود را به اظهار شعف از تشکيل مجدد سازمان مجاهدين انقلاب اسلامى و آرزوى اينکه آخوندهاى خوب حواسشان به آن باشد اختصاص ميدهد! اين "ليبرال " آن مملکت است که نميتواند، آنهم بعد از اينهمه جنايت دين در ايران، به مقوله دولت و قدرت سياسى بدون آخوند و بدون اسلام فکر کند. معلوم نيست ايشان که چهره صاحبخانه مدرنيسم و سکولاريسم را بخود ميگيرد خودش انشاءالله کى قرار است مدرن و سکولار بشود .
همانطور که گفتم اينها اکثرا ناسيوناليستهاى جمهورى خواه هستند تا ليبرال. عبارت جمهورى خواه ملى که عنوان يکى از اين گروه هاست توصيف بسيار مناسبى است. ادبيات اين جريانات مشحون از شعارها و بيان هاى ناسيوناليستى و قوم پرستانه است. تقدس آب و خاک، عظمت طلبى ايرانى، تبليغ گوهر والاى ايران و ايرانيت در سخنان اينها موج ميزند. مضحک است که اينها در چهارچوب سياست ايران ليبرال و پلوراليست ناميده ميشوند، حال آنکه کسى که مشابه اين اعتقادات را در آلمان و فرانسه و انگلستان داشته باشد و قربان صدقه آب و خاک خودش برود و از برترى گوهر قوم خويش سخن بگويد و اجنبى اجنبى بکند، فاشيست و راسسيت و اسکين هد نام ميگيرد. خوشبختانه کسى هنوز به صرافت ترجمه کردن افکار گهربار ليبراليسم ايرانى به فرانسه و آلمانى نيفتاده است وگرنه حتى خانه پيدا کردن براى فعالين اينها در اروپا مشکل ميشد . (جمهورى خواهان ملى خود عقل بخرج داده اند و در ترجمه انگليسى اسمشان کلمه ملى را انداخته اند). بهرحال اين ليبرالهاى عزيز ايرانى مجموعا نيروى قابل محاسبه و مطرحى نيستند، شخصيت هاى برجسته و يا تشکلهاى منسجم و فعالى ندارند. ممکن است رگه ديگرى از پارلمانتاريسم يا ليبراليسم، که بيشتر با اين عنوان خوانايى داشته باشد، از داخل خود کشور از محافل روشنفکران ناراضى سربلند کند. در وضع امروز فعلا اين جناح وزنه زيادى ندارد. بخصوص اينکه درک اين نکته براى عموم مردم سخت نيست که دموکراسى پارلمانى در ايران، بويژه با اين دمکراتهاى نيم بند و بدلى، بيش از آنکه به انگلستان و فرانسه شبيه بشود، نظير فيليپين و تايلند از آب درميايد. تا آنجا که به مساله سناريوى سياه و سفيد مربوط ميشود، بنظر من اينها هم مانند دسته قبلى در تحليل نهايى در حفظ شالوده مدنى جامعه ذينفعند، اما متشتت تر و بخصوص بى رهبرتر از آنند که تاثير زيادى له يا عليه اين روند داشته باشند .
سلطنت طلبان
جريانى که بطور واقعى وزنه خواهد بود و بايد چه امروز و چه در آينده دقيقا مراقب حرکاتش بود، جريان به اصطلاح سلطنت طلب است . منظور من از سلطنت طلبان نه لزوما طرفداران رضا پهلوى و يا مدافعان اعلام فورى سلطنت، بلکه جناح مدافعان و طرفداران رژيم سابق است. مشخصه اينها نه اصرارشان بر اعلام فورى سلطنت در کشور و يا سر کار گذاشتن رضا پهلوى، بلکه دفاعشان از رژيم سابق و فاصله گرفتنشان از ژستهاى ليبرالى و پارلمانى و حمايت آشکارشان از يک دولت قدرتمند و چه بسا نظامى است. اين يک طيف وسيع است که محافل و جريانات متعددى را در بر ميگيرد. ظاهرا اين جريان پراکنده و بى تشکيلات است، اما در عمل بنظر من از همه نيروهاى اپوزيسيون بورژوايى به قدرت سياسى نزديک تر است. چند عامل به نفع اين جريان کار ميکند. اولا، متاسفانه تجربه مشقت بار و تلخ زندگى در جمهورى اسلامى و غياب يک آلترناتيو سياسى پيشرو و شناخته شده، اعاده اوضاع سابق را براى بخش وسيعى از مردم به يک آرزو تبديل کرده. در ذهن خيلى ها جوانب منفى و حقارت آميز زندگى در رژيم سابق رنگ باخته. خيلى ها آن وضعيت را با رونق اقتصادى، مدرنيسم و بويژه رواج فرهنگ غربى تداعى ميکنند که شاخصهاى اصلى توده وسيع مردم در تعريف يک زندگى بهتر است. و البته اين فراموش ميشود که جمهورى اسلامى محصول خود رژيم سلطنت بود. در واقع تنگناهاى اقتصادى و افت روند رشد در سالهاى آخر رژيم سابق، سطحى بودن روند مدرنيزاسيون، عقب ماندگى فرهنگى خود آن رژيم و ائتلاف و اتکاء متقابل آن با مذهب، و مهمتر از همه سرکوب جنبش مارکسيستى و کارگرى که عنصر اصلى مبارزه با ارتجاع فرهنگى و اخلاقى در جامعه امروزى است، اصلى ترين عواملى بودند که سر کار آمدن رژيم اسلامى را ممکن کردند. با اين وصف هرچه بر وخامت اوضاع اقتصادى رژيم اسلامى افزوده ميشود و هرچه ارتجاع فرهنگى و اخلاقى دست بالاى بيشترى پيدا ميکند، بطور خودبخودى تمايل به اعاده اوضاع سابق شديدتر و لذا پايه نفوذ طيف سلطنت طلب گسترده تر ميشود. در هرحال اينها در مقابل رژيم اسلامى يک مدل قابل تجسم براى جامعه ايران را، مستقل از اينکه چقدر پياده کردنش امروز ممکن هست يا نيست، جلوى مردم ميگذارند و اين نقطه قدرتى است که ساير طيف هاى اپوزيسيون بورژوايى از آن محرومند. ثانيا، عليرغم بيشکلى سياسى امروزى اش، اين طيف يک سوخت و ساز سياسى گسترده داخلى دارد که نه فقط سياستمداران و فعالين سياسى و نظامى ها و متفکرين و ادباى اين طيف بلکه بخش قابل ملاحظه اى از خود طبقه شان، يعنى صاحبان سرمايه و مديران و تکنوکرات ها را در بر ميگيرد. عليرغم فقدان رهبران سراسرى مورد توافق همه جناح هاى سلطنت طلب در اين مقطع خاص، عروج چنين کسانى در جريان حدت گرفتن بحران سياسى کاملا قابل تصور است و از اين نظر آدم کم ندارند. و بالاخره يک رکن مهم موجوديت سياسى اين طيف حمايت فعال غرب از آنست. نه فقط حمايت مادى و پولى، بلکه حمايت سياسى و نظامى و ديپلوماتيک آمريکا و غرب عليرغم جست و خيزهاى امثال مجاهدين يا طيف جمهورى خواه در تحليل نهايى به اين جريان تعلق خواهد گرفت. بخصوص سر کار گذاشتن دولت اين جريان در بخشى از ايران بويژه خوزستان و استانهاى جنوبى به کمک نيروهاى نظامى غرب و يا سازمان ملل، برسميت شناسى دولت اينها در صحنه بين المللى و تلاش سياسى و نظامى براى يک کاسه کردن قدرت اين جريان در کل کشور يک احتمال واقعى در شرايط اضمحلال جمهورى اسلامى است. پيش بينى عملکرد سلطنت طلبان در متن يک سناريوى سياه کار پيچيده ترى است. از يکسو روشن است که اينها بر خلاف فرقه هاى اسلامى و دستجات اوباش نظامى به ثبات و برقرار ماندن فعل و انفعالات متعارف اجتماعى علاقمندند. يکى از ترسهاى اصلى اينها "تجزيه کشور" است. بدرجه اى نماينده سياسى سرمايه هاى بزرگ ايرانى و غربى هستند که به ايران اساسا بعنوان يک حوزه توليد و سود مينگرند، منطقا در پى جلوگيرى از بهم ريختن اوضاع خواهند بود. اما از سوى ديگر اينها يک پاى ثابت هر جنگ داخلى هستند و براى تثبيت کامل قدرت خودشان از هيچ جنگ افروزى و سرکوب و جنايتى فروگذار نخواهند کرد. تصور گردن گذاشتن عملى اينها براى مثال به يک حکومت چپ که از طريق يک مکانيسم سياسى و با تصميم مردم سر کار آمده باشد دشوار است. در اين حالت اخير، يعنى در توطئه و کودتا و جنگ راه انداختن عليه حاکميت چپ، راستش فکر ميکنم اينها بخش اصلى طيف جمهورى خواه را هم با خود خواهند داشت. يک وجه ديگر موجوديت اينها عظمت طلبى ايرانى و ستمگرى ملى شان است. اين جريان و بويژه جناحهاى ديوانه آريايى پرست و فاشيست شان در صورت قدرت گيرى بطور قطع کشور را به سمت يک کشمش قومى تصنعى و يک جنگ وسيع قومى سوق خواهند داد. در آنسوى دعواى قومى هم، حتى اگر امروز خبر زيادى نباشد، در روز خودش به اندازه کافى آدم عوامفريب پيدا ميشود که بعنوان پرچمدار اين يا آن خلق واقعى و مجازى مردم را به مهلکه جنگ اقوام بکشاند .
احزاب خودمختارى طلب کردستان
بنظر من نيروهاى خودمختارى طلب اصلى کردستان، حزب دموکرات و کومه له جديد فى نفسه پرسوناژهاى يک سناريوى سياه نيستند و در حل سياسى و مسالمت آميز مساله کرد کاملا ذينفع هستند. حزب دموکرات، بعنوان جريان اصلى در جنبش ملى کردستان، ناسيوناليست افراطى و قوم پرست غليظى نيست و يک سنت قوى مبارزه سياسى دارد. در مورد کومه له جديد مساله مبهم است چرا که هنوز مشخصات سياسى و فکرى و ابعاد و وزنه پراتيکى اين جريان بدرستى تعريف شده و قابل پيش بينى نيست. بهرحال شک نيست که اگر يک عده شووينيست سرکوبگر با هر تابلويى در تهران سرکار باشند و راه حل سياسى را غير ممکن کنند، جنگ ادامه پيدا ميکند و مساله کرد لاينحل ميماند. اما تصور ميکنم هر دولت مرکزى که اصل رفراندم و مراجعه به راى آزاد خود مردم کردستان را بپذيرد، ميتواند مساله را حل کند. اين احتمال البته هست که بين خود اين نيروها درگيرى پيش بيايد، شاخه هاى حزب دموکرات براى حل و فصل مساله وحدت با هم جنگ کنند و يا جريانات خودمختارى طلب بخواهند با چپ و جنبش کمونيستى و کارگرى اصطکاک ايجاد کنند. اما اينها کوتاه مدت و گذرا و در مسير عمومى اوضاع سياسى ايران فرعى تر خواهند بود. اگر ميان خود جريانات قومى مختلف کار به کشمکش خشونت آميز بکشد، هنوز بنظر من نيروهاى کرد شاخه هاى متمدن تر و از نظر سياسى بسيار پخته ترى را در اين اوضاع تشکيل ميدهند و جلب آنها به يک راه سياسى مقدورتر است. اگر مساله بخواهد رنگ قومى بخودش بگيرد بنظر من خطر اصلى، در درجه اول يک دولت شووينيست و بعد از آن رهبران خود گمارده قومى و نان به نرخ روز خورهاى عوامفريبى هستند که در چنان شرايطى از همه جا سبز ميشوند و مردم را به جان هم مياندازند .
قومى گرى و کشمکش ملى و معضل "تماميت ارضى "
برخلاف بعضى تفسيرها، بنظر من شروع سناريوى سياه در ايران و يا محتواى اصلى آن قومى گرى و کشمکش ملى نيست. اگر اين بحران شروع بشود و کش بيايد آنوقت به ميدان آمدن جريانات قومى و ملى و تبديل شدن آنها به جزئى از اين تصوير کاملا محتمل است. اما شروع مساله و يا اصل مساله اين نيست. طرفين اصلى اين کشمکشها نيروهاى ملى و قومى نخواهند بود. اين تصوير که ايران يک ائتلاف شکننده از اقوام و ملل است که گويا منتظرند دولت مرکزى ضعيف بشود تا هر کدام ساز خود را بزنند و "دولت خود" را بخواهند تصويرى واقعى نيست . اما در صورت بهم ريختن شيرازه مدنى جامعه و معلق شدن زندگى اقتصادى متعارف، آنگاه اين که عده اى از سر استيصال راه نجات خود را در هويت ملى و ناسيوناليسم و سوا کردن خرجشان جستجو کنند غير ممکن نخواهد بود. قالب ملى و قومى در درجه اول ميتواند بعنوان عکس العملى به جريانات شووينيستى و فاشيستى برجسته بشود. عظمت طلب ها و آريايى پرست هاى متعصب، کسانى که تقدس "تماميت ارضى" ورد زبانشان است، ميتوانند اين مساله را به مردم تحميل کنند. اگر بنا باشد با هر تکانى که رنگى از قوميت و مليت بخود بگيرد يکى در تهران هياهو راه بياندازد و ژست بگيرد که "چکمه هايم را از پايم در نمياورم" و اسم هر حرکتى را "غائله" بگذارد و بخواهد قشون کشى بکند، آنوقت آنطرف هم، بخصوص در اين دوره و زمانه رشادت بورژواهاى کوچک، آدم مشابه براى تضمين تبديل شدن کشور به صحنه جنگ اقوام و قبائل کم نيست. منزوى کردن ملى گرايى و قومى گرى در چنان شرايطى فقط از عهده جريانى ساخته است که آزاديهاى سياسى و حقوق مدنى مردم را به جامع ترين شکل به رسميت ميشناسد، و لذا ميتواند مطالبات و کش و قوسهاى ملى را به يک مجراى سياسى کاناليزه کند. نه کسانى که خود نماينده قوم پرستى و شووينيسم بخشهاى ديگر جامعه اند. خلاصه کلام، کشمکشهاى احتمالى بعدى در ايران ميتواند در ادامه خود رنگ قومى هم بگيرد. اما اين بستگى دارد به اينکه چقدر نيروهايى مثل ما اجازه بدهند که جريانات فاشيست، عظمت طلب، آريايى پرست و غيره در اين پروسه ميداندار بشوند . تبليغات وسيع و فعاليت دائمى ما عليه ناسيوناليسم و عظمت طلبى ايرانى و قوم پرستى و ملى گرايى تا همينجا با محدود کردن دامنه شلنگ تخته هاى اين جريانات و با ايجاد حساسيت در ميان چپ نسبت به ناسيوناليسم کمک زيادى به آينده کشور و سد کردن دورنمايى از نوع يوگسلاوى کرده است. اين فعاليت بايد همچنان با جديت ادامه پيدا کند .
اين را بايد اينجا تاکيد کنم که بحث اجتناب از سناريوى سياه بحث دفاع از "تماميت ارضى ايران" نيست. "تماميت ارضى" مساله ما و فرمولاسيون ما نيست. همانطور که ما اصرارى بر محدود ماندن ايران به اين جغرافياى خاص هم نداريم . ايران ممکن است کشورى کوچکتر يا بزرگتر از اين بشود. مهم اينست که اولا، هر تغيير و تحولى در اين پارامترهاى جغرافيايى و سياسى بايد با اعمال اراده آزاد خود مردم باشد و ثانيا، مساله ما اينست که اين نسل از مردم در جغرافيايى که نام ايران بر خود دارد در چه اوضاع اجتماعى اى زندگى ميکنند. واضح است که اگر کسى بخواهد با تحريک قومى يا دينى و بزور اسلحه و غيره مردم را در يک بخش اين جغرافيا زير حاکميت يک رژيم ارتجاعى ببرد، ممکن است موجب جنگ بشود. کمونيستها و کارگران چه در محل و چه در مقياس سراسرى ممکن است با چنين تلاشى به مقابله نظامى بلند شوند. اما اين نبرد بر سر تماميت ارضى نيست، بر سر کيفيت و شرايط زندگى آن مردم است .
سناريوى سفيد: اعمال قدرت کارگرى، يا "آشتى ملى "
بحث سناريوى سفيد و سياه بحث مسالمت جويى در برابر خشونت طلبى، يا ميانه روى در مقابل افراطى گرى نيست. اجازه بدهيد نمونه اى از تفسيرهاى اينچنينى را ذکر کنم. آقاى محمد ارسى از "مشروطه طلبان راستين" پس از مطالعه مقاله روياهاى ممنوع مجاهد مقاله اى در اين مورد در کيهان لندن نوشته است. ايشان با الهام از نوشته ما، گروههاى سياسى را بر دو دسته تقسيم ميکند. ميگويد: "بقول يکى از فعالان سياسى" (که اسم بردن از او ظاهرا خلاف روح مشروطه است) "يک دسته سناريوى سياه براى ايران مينويسند و يک دسته سناريوى سپيد". (دقت کنيد، "سپيد"، با تشديد آريايى روى پ و نه سفيد!). در دسته بندى ايشان طرفداران "آشتى ملى"، "حفظ تماميت ارضى"، "پلوراليسم فرهنگى" و مدافعان مسالمت عناصر سناريوى "سپيد" اند! که ايشان به اينصورت ليستشان ميکند: کليه کانونهاى اهل قلم (!)، محافل دفاع از حقوق بشر، سازمانهاى مشروطه خواهى واقعى، جمهورى خواهان ملى ايران، دسته هاى پيرو راه مصدق، فدائيان اکثريت، حزب دموکراتيک ملت ايران، جناحى از حزب دموکرات کردستان ايران که پشتيبان تماميت ارضى کشور است ... شهريار ايران رضا پهلوى به سبب تلاشى که براى آشتى ملى به عمل مياورد ميتواند جايگاهى برجسته در اين طيف به خود اختصاص دهد. شخصيت هاى مذهبى خاصه آن دسته از متفکران اسلامى که در جهت جدايى دين از دولت ميکوشند نويسندگان سناريوى سپيدند ". نويسندگان سناريوى سياه در مقابل "مبلغان و مجريان تزهاى خشونت آميز"، هستند، آنها که "آشتى ملى" را تحقير ميکنند و "شخصيت ها را به بهانه اشتباهات گذشته شان نفى ميکنند". و البته يکى از اينها زعم آقاى ارسى "چپ افراطى و ستيزه جو" است .
آقاى ارسى ميتواند هر طور ميخواهد فکر کند. اما واقعيت امر اينست که آن نيروهايى در يک سناريوى سفيد ذينفعند، که مستقل از اينکه چقدر راديکال يا معتدل، مدافع انقلاب يا طرفدار گذار تدريجى باشند، بقاء چهارچوب مدنى جامعه را بعنوان صفحه اى که مبارزه سياسى در متن آن صورت ميگيرد به نفع خود ميدانند. مصداق زنده آنچه که آقاى ارسى چپ افراطى و ستيزه جو مينامد احتمالا خود مائيم که تخفيفى در اهداف سوسياليستى مان قائل نشده ايم و گمان هم نميکنيم بورژوازى با زبان خوش و پا در ميانى آقاى ارسى کنترلش را بر هستى و زندگى بشريت رها کند و به برابرى و آزادى مردم رضايت بدهد. اما اگر يک جريان در کل ايران وجود داشته باشد که واقعا خواهان جلوگيرى از تجربه يوگسلاوى و افغانستان است همين جريان کمونيسم کارگرى است . زيرا ما زيانهاى انسانى، اجتماعى و سياسى و فرهنگى چنين اوضاعى را به روشنى ميبينيم. يک دار و دسته مسلح درست کردن و چند شهر و شهرک را گرفتن و با اين و آن وارد کش و قوس سياسى و نظامى شدن در اوضاع آتى ايران کار ابدا دشوارى نيست. اما کمونيسم کارگرى بعنوان جنبش طبقه کارگر براى دگرگونى جامعه، اين را يک عقبگرد اساسى در کل مبانى مبارزه طبقاتى ميداند. به نفع ماست، و در واقع براى ما حياتى است، که جامعه و سوخت و ساز اقتصادى و اجتماعى برقرار باشد. که مردم کارگر و زحمتکش مستاصل و آواره و تحقير شده نباشند و بتوانند به مبارزه و حزب و انقلاب و يک دنياى براستى بهتر فکر کنند. براى ما مهم و بلکه حياتى است افق و انتظار انسانها از زندگى و آينده شان زير فشار کشت و کشتار و توپ و خمپاره و گرسنگى و دربدرى سقوط نکرده باشد . تهديد به گسيختن شيرازه جامعه در واقع همواره تهديدى عليه چپ و کمونيسم بوده است . اين بخشهايى از خود بورژوازى هستند که حاضرند جامعه را به نابودى بکشند اما شاهد قدرت گيرى کارگر و کمونيسم نباشند. در مقابل اينها فقط با قدرت ميتوان ايستاد . نميدانم اگر فردا يک چنين وضعى در ايران آغاز شود " کانونهاى اهل قلم" چه خواهند کرد و چه کارى از دستشان برميايد، اما روشن است که طبقه کارگر و کمونيسم کارگرى چه بايد بکند. بايد با نهايت قدرت به اين خاتمه بدهد. بايد اوباش سياسى و نظامى را از ميدان جارو کند. بايد مدنيت را احيا کند و بنظر من درست در همين پروسه، که بورژوازى و جريانات مختلفش ماهيت خود را به مردم ميشناسانند، بايد نيروى سوسياليسم را بسيج کرد و دوران وحشت و توحش را با برقرارى حکومت کارگرى خاتمه داد. تلاش ما براى معاف کردن مردم ايران از اين کابوس يک تلاش سياسى و نظامى است. اگر اين خطر منتفى شود چه بهتر، اگر نشود بايد به سريعترين شکل به آن خاتمه داد. بايد با اعمال قدرت به آن خاتمه داد .
کمونيسم کارگرى جريانى متعلق به سناريوى سفيد است، اولا، به اين دليل در طى شدن چنين مسيرى بشدت ذينفع است. و ثانيا بنا به جايگاه طبقاتى و اجتماعى اش ميتواند با نيروى طبقه کارگر و با به ميدان کشيدن توده وسيع مردم حول پرچم يک آلترناتيو روشن اجتماعى، با قاطعيت به اين بساط خاتمه بدهد. اگر کار به جنگ داخلى و از هم گسيختى مدنى بکشد، حزب کمونيست کارگرى موظف است بعنوان يک جريان قدرتمند با امکان عمل وسيع نظامى در صحنه ظاهر بشود. مردم بايد اين را بدانند. اما اين تنها حرف ما نيست. ما اين را هم ميگوئيم که جريان ما به صرف نظامى شدن اوضاع اصول خود را فراموش نميکند. مطمئن باشيد ارتش اين حزب نه فقط مردم غير نظامى را به مخاطره نمياندازد، بلکه مورد حمايت خود قرار ميدهد. مطمئن باشيد اين حزب مناطق مسکونى و محيط کار و زندگى مردم غير نظامى را حتى اگر طرفداران سرسخت نيروهاى مقابل باشند، نميکوبد. مطمئن باشيد معاش مردم را گرو نميگيرد. مطمئن باشيد راههاى ارتباطى مردم و امکان دسترسى آنها به نيازمندى هايشان را سد نميکند. مطمئن باشيد اين حزب با اسراى جنگى مطابق انسانى ترين موازين رفتار ميکند، ما مجازات اعدام نداريم و در شرايط جنگى هم نخواهيم داشت. مطمئن باشيد در کليه مناطقى که توسط ارتش کارگرى محفوظ نگاهداشته شده است نه فقط مدنيت سازمان مييابد، بلکه تمام حقوقى که در برنامه حزب اعلام شده است براى مردم تضمين خواهد شد. در چنان مهلکه اى کمونيسم کارگرى جريانى خواهد بود که براى مردم امنيت و رفاه و اميد همراه مياورد .
توافق نيروهاى سياسى بر سر تلاش براى اجتناب از سناريوى سياه، توافقى بر سر "آشتى ملى" و يا گونه ديگر را برگرداندن نيست. توافقى بر سر حفظ سطحى از فرهنگ سياسى و تعهد به اصول معينى حتى در صورت حدت يافتن اوضاع است. سوال اينست ک هر نيرو تا چه حد ميتواند و ميخواهد براى اجتناب از اين سناريو و يا در جهت ختم سريع آن حرکت کند. واضح است که بايد در اين ميان نرمشهايى هم به خرج داد، اما بحث سناريوى سياه و سفيد بحث نرمش نيست .
چه ميتوان کرد :
معنى عملى اين بحث براى ما چيست؟ مهم ترين جنبه عملى اين بحث ما نفس اعلام اين واقعيت است که ما اين احتمال را ميبينيم و خود را براى مقابله با آن آماده ميکنيم. اعلام اينکه ما به سهم خود جلوى اين سناريو را خواهيم گرفت. اعلام اينکه ما عناصر دخيل در اين سناريوى سياه را مذهب و جهالت مذهبى و جريانات اسلامى، تعصبات ملى و جريانات قوم پرست و عظمت طلب ميدانيم. اعلام اينکه ما جلوى اين جريانات را خواهيم گرفت و مردم را عليه آن بسيج خواهيم کرد. آماده شدن بعنوان يک حزب و آماده کردن کارگر بعنوان يک طبقه براى ايفاى نقش در چنين شرايطى اصلى ترين و مهم ترين وظيفه اى است که اين تحليل روى دوش ما ميگذارد .
نکته دوم، بردن اين آگاهى به ميان مردم و هوشيار کردن آنها نسبت به چنين مسيرى است. نفرت از جمهورى اسلامى وسيع است و شمارش معکوس براى واژگونى آن آغاز شده است. ما بايد در متن اين حرکت مردم را نسبت به جريانات ارتجاعى هوشيار کنيم. بايد براى مردم اين را توضيح بدهيم که چگونه تنها جرياناتى که از يک رژيم سکولار غير مذهبى، غير ملى و غير قومى و از آزادى هاى سياسى وسيع دفاع ميکنند، و بيش از هرکس حزب کمونيست کارگرى، تضمينى عليه آن سناريوى سياهى هستند که نمونه اش را ميتوانند در يوگسلاوى و افغانستان به چشم ببينند .
اين هر دو جنبه وظيفه مستقيم خود ماست. هم آمادگى حزب و بخش پيشرو طبقه کارگر براى دخالت مستقيم و موثر و هم هشيار کردن کل جامعه و توده وسيع مردم نسبت به اين مخاطرات و ظرفيتهاى مخرب جريانات ارتجاعى مذهبى و ملى و قومى و فرقه اى، کار مستقيم خود ماست . اعم از اينکه بقيه بخشهاى اپوزيسيون اهميت موضوع را درک کنند يا نه. مستقل از اينکه اپوزيسيون چه ميکند، حزب کمونيست کارگرى بايد راسا تعهد خود را به جلوگيرى از سناريوى سياه در جريان سرنگونى رژيم ارتجاع اسلامى اعلام کند. و نه فقط اين، بلکه حزب همچنين بايد اعلام کند که در صورت وقوع چنين شرايطى و شروع يک از هم پاشيدگى مدنى و کشمکش تعميم يافته نظامى، بعنوان يک نيروى سياسى و در صورت لزوم نظامى براى ختم هرچه سريعتر اين وضعيت اقدام خواهد کرد. ما مردم را عليه اين وضعيت بسيج خواهيم کرد. ما بايد راسا اعلام کنيم که چه اصول انسانى و آزادمنشانه و آزاديخواهانه اى را حتى در صحنه نبرد نظامى رعايت خواهيم کرد. بايد روشن باشد که حتى اگر کار به آنجا بکشد، حزب کمونيست کارگرى در آن مهلکه نماينده انسانيت و مدنيت خواهد بود .
تا آنجا که به ساير نيروهاى اپوزيسيون برميگردد بنظر من ميشود و بايد کارى کرد که بخش هرچه وسيعترى از اين جريانات اولا علنا وجود اين مخاطره را به رسميت بشناسند و ثانيا رسما به حداقلى از اصول سياسى و عملى در راستاى اجتناب از سناريوى سياه و يا ختم آن متعهد شوند. صد البته من اين توهم را ندارم که چنين تعهدى روى کاغذ بخودى خود حرکت اين جريانات را در صحنه سياسى مشروط ميکند و يا تضمينى در برابر خارج زدن آنها خواهد بود. احتمال اينکه چنين تعهداتى از طرف برخى نيروها نقض بشود ابدا کم نيست. اما اين تعهدات اولا، ابزارى در خدمت ايجاد هوشيارى در ميان مردم و بالابردن توقع آنها از نيروهاى اپوزيسيون خواهد بود و ثانيا، بهرحال اصول و يا قيد و شرطى است که هر جريان در يک مقطع پذيرفته است و نقض آنها هر نيرويى را در صحنه سياسى و در جدال تبليغاتى دچار مشکل ميکند. اين بهرحال نوعى ترمز روى بعضى جريانات خواهد بود. اين تعهدات ضمانت اجرايى حقوقى و قضايى نخواهند داشت، اما ابزارى سياسى به نيروهاى متعهد ميدهد که جرياناتى را که بخواهند از اين اصول دور شوند، در انظار مردم منزوى کنند و زيانشان را به حداقل برسانند. اين طرحى است که دفتر سياسى بنظر من ميتواند و بايد در جزئيات دنبال کند .
آيا تعهد به چنين اصول مشترکى به معناى اتحاد عمل يا ائتلاف يا جبهه اى از جريانات مختلف خواهد بود؟ خير. اتحاد عمل البته موضوعى است که مورد به مورد بايد بررسى بشود و غير ممکن نيست که جرياناتى که فاصله سياسى زيادى هم با هم دارند بر سر موضوعات مشخص بخواهند کار مشترکى بکنند. اما جبهه و ائتلاف براى ما در چهارچوب سياسى امروز اصلا موضوعيت ندارد. اتفاقا شرايط امروز و انتخابهاى سياسى مهمى که جلوى مردم قرار ميگيرد ايجاب ميکند که اختلاف فاحشى که ميان افقهاى سياسى و اجتماعى نيروهاى مختلف وجود دارد برجسته و تاکيد بشود. اين به اوضاع سياسى در ايران شفافيت ميدهد و از اشاعه توهم جلوگيرى ميکند. بهرحال بحث تعهد به اصول مشترک براى اجتناب از سناريوى سياه ربطى به ائتلاف و جبهه ندارد. اين حتى حاکى از توافق دو جانبه و يا چند جانبه ميان تعهد کنندگان و يا امضاء کنندگان چنين بيانيه اى نيست. همانطور که متعهد شدن جريانات مختلف در سطح جهان به بيانيه حقوق بشر نشان ائتلاف و يا حتى تماس آنها با هم نيست. نيروهاى مختلف اپوزيسيون ايران هم ميتوانند به بيانيه اى متعهد شوند که حاکى از رابطه قائم بذات هر يک از آنها با اصول مندرج در آن است. اين بيانيه مشترک هيچ دو نيرويى نيست، و اصولا ميتواند اسم مستقلى داشته باشد و براى مثال با شهرى که در آن صادر ميشود شناخته شود، مثل بيانيه پاريس، بيانيه لندن، يا هرچه. مهم اينست که در آن وقوف نيروهاى اپوزيسيون به امکان يک سناريوى سياه در ايران در جريان سرنگونى رژيم اسلامى نشان داده شود و اصولى که براى اجتناب از آن لازم ميدانند تاکيد شود. اين يک گام مهم براى منزوى کردن و به حاشيه راندن عناصر يک سناريوى سياه در تحولات بعدى ايران است .
اما در تحليل نهايى تنها تضمينى که براى اجتناب از سناريوى سياه وجود دارد، تنها چيزى که ما اينجا ميتوانيم صد در صد بعنوان ابزار اين کار به آن تکيه کنيم، پراتيک حزب کمونيست کارگرى است. اين مائيم که بايد مانع شويم که مبارزه مردم براى سرنگونى رژيم منحوس اسلامى توسط نيروهاى ارتجاعى اى که نمونه هايش را اسم بردم به اين مسير کاناليزه بشود .
روش و نسخه ما براى يک سناريوى سفيد، سازماندهى انقلاب عليه جمهورى اسلامى به رهبرى طبقه کارگر در ايران است. حکومت کارگرى جامع ترين و کامل ترين نمونه آن رژيم سياسى مدرن و سکولار و آزادى است که از آن سخن ميگوئيم. حکومتى که با تضمين آزادى و برابرى همه و با گشودن صحنه براى دخالت وسيع و مستقيم مردم در سرنوشت خويش، کليه جريانات ارتجاعى را منزوى و خنثى خواهد کرد. فراخوان اول ما به مردم کارگر و زحمتکش و هرکس که آزادى و برابرى کلمات مقدسى را برايش تشکيل ميدهند، پيوستن به حزب و مبارزه مشترک همراه حزب عليه رژيم اسلامى و همه دورنماهاى تاريکى است که ارتجاع بورژوايى جلوى ميليونها انسان در ايران قرار داده است .
منصور حکمت
